سفته در چه صورتی اعتبار ندارد

سفته، به عنوان یک سند تجاری رایج در مبادلات مالی و تعهدات، ممکن است به دلایل مختلفی اعتبار قانونی خود را از دست بدهد و دیگر قابل استناد تجاری نباشد. آگاهی از این موارد، برای هر فردی که با سفته سروکار دارد، چه به عنوان صادرکننده و چه به عنوان دارنده، حیاتی است تا از مشکلات حقوقی و مالی احتمالی جلوگیری کند. در ادامه، جنبه های گوناگون بی اعتباری سفته را بررسی خواهیم کرد تا با دیدی جامع و کاربردی، مسیر پیش رو را روشن کنیم و هر خواننده ای بتواند با اطمینان خاطر بیشتری در معاملات خود عمل کند. آشنایی با این نکات، به شما کمک می کند تا هم سفته ای معتبر تنظیم کنید و هم در صورت مواجهه با سفته های فاقد اعتبار، حقوق خود را بشناسید و از تضییع آن ها جلوگیری کنید.

سفته چیست و ارکان ضروری آن برای اعتبار اولیه

سفته، سندی است که صادرکننده آن تعهد می کند در تاریخ معینی (یا عندالمطالبه) مبلغی مشخص را به گیرنده یا به حواله کرد او پرداخت کند. این سند تجاری که ریشه های تاریخی عمیقی در قوانین مالی و بازرگانی دارد، همچنان ابزاری مهم برای تضمین تعهدات و انجام معاملات است. ماهیت آن به گونه ای است که سرعت و اطمینان را در مبادلات افزایش می دهد، اما همین سرعت، مستلزم دقت در تکمیل آن است. بر خلاف چک که می تواند جنبه کیفری داشته باشد، سفته تنها جنبه حقوقی دارد، اما قدرت اجرایی آن در صورت رعایت اصول قانونی بسیار بالاست.

مندرجات الزامی سفته بر اساس قانون تجارت

برای اینکه یک سفته از نظر قانونی به عنوان سند تجاری معتبر شناخته شود و بتواند حقوق دارنده را تضمین کند، لازم است مطابق ماده ۳۰۸ قانون تجارت، شامل هفت رکن اساسی باشد. این ارکان، ستون های اصلی اعتبار سفته محسوب می شوند و عدم وجود هر یک از آن ها می تواند پیامدهای حقوقی جدی برای طرفین به همراه داشته باشد. در ادامه، به تشریح این مندرجات ضروری می پردازیم:

1. کلمه سفته یا فتوطلب: این کلمه باید بر روی خود سند درج شده باشد تا ماهیت تجاری آن را مشخص کند و از سایر اسناد عادی متمایز سازد.
2. تاریخ صدور سفته: تاریخی که سفته صادر می شود، باید به صورت دقیق و خوانا در آن قید گردد. این تاریخ، برای محاسبه مهلت های قانونی مانند مهلت واخواست یا مرور زمان اهمیت زیادی دارد.
3. مبلغ معین که باید پرداخت شود: رقم مورد تعهد باید به صورت دقیق، هم به عدد و هم به حروف، در سفته نوشته شود. ابهام در مبلغ، می تواند اعتبار سفته را زیر سوال ببرد.
4. نام و نام خانوادگی گیرنده وجه (یا ذکر حامل): شخصی که قرار است وجه سفته را دریافت کند، باید نام و نام خانوادگی او به وضوح ذکر شود. اگر قرار است سفته در وجه حامل باشد، باید کلمه حامل قید شود.
5. تاریخ پرداخت (سررسید): این تاریخ، نشان دهنده زمانی است که صادرکننده باید مبلغ سفته را پرداخت کند. این تاریخ می تواند مشخص (مثلاً ۱۰ اردیبهشت) یا عندالمطالبه باشد.
6. نام و نام خانوادگی صادرکننده: فردی که سفته را صادر می کند و تعهد پرداخت را بر عهده می گیرد، باید نام و نام خانوادگی اش به طور کامل درج شود.
7. امضای صادرکننده: امضا، مهم ترین رکن برای اثبات اراده و تعهد صادرکننده است. بدون امضا، سفته فاقد هرگونه اعتبار تجاری و حتی عادی خواهد بود.

دلایل اصلی بی اعتبار شدن سفته (فقدان ارکان الزامی)

در دنیای معاملات، بی دقتی در تنظیم اسناد مالی می تواند به سادگی یک سند معتبر را به برگی بی ارزش تبدیل کند. سفته نیز از این قاعده مستثنی نیست. ارکان الزامی که پیشتر به آن ها اشاره شد، سنگ بنای اعتبار سفته هستند و غیبت یا نقص در هر یک از آن ها می تواند به سلب اعتبار تجاری سفته منجر شود. این بخش به بررسی جزئی تر این موارد می پردازد تا روشن شود در چه شرایطی، یک سفته عملاً توانایی حمایت قانونی خود را از دست می دهد و ممکن است برای دارنده آن به سندی بی اثر تبدیل گردد.

عدم درج مبلغ معین

مبلغ معین، قلب تپنده هر سند مالی است. سفته ای که در آن مبلغ دقیق و مشخصی درج نشده باشد، از همان ابتدا لنگ می زند و نمی تواند به عنوان یک سند تجاری معتبر عمل کند. دلیل این امر واضح است: بدون مبلغ، تعهد صادرکننده مبهم و نامعلوم باقی می ماند. فرض کنید سفته ای را بدون درج مبلغ دریافت کرده اید؛ در این صورت، هیچ مبنای قانونی برای مطالبه وجه مشخصی وجود ندارد و حتی ممکن است طرف مقابل در آینده مبلغی دلخواه را در آن وارد کند که خارج از توافق شما بوده است. سفته ای که مبلغ در آن قید نشده باشد، اعتبار تجاری خود را از دست می دهد.

آثار حقوقی این موضوع آن است که سفته بدون مبلغ، قابلیت وصول تجاری را ندارد و حتی اثبات آن به عنوان سند عادی نیز دشوارتر می شود. یک سفته خالی از مبلغ، عملاً یک برگه کاغذ بی اثر است. برای جلوگیری از این مشکل، همواره باید مبلغ سفته را هم به عدد و هم به حروف به دقت بنویسید و پس از آن، جلوی مبلغ را با کشیدن یک خط تیره ببندید تا امکان تغییر یا افزودن رقم دیگری وجود نداشته باشد.

عدم امضا یا مهر صادرکننده

امضای صادرکننده، نماد نهایی پذیرش تعهد و مسئولیت است. بدون امضا یا مهر، سفته صرفاً یک فرم چاپی است و هیچ شخص حقیقی یا حقوقی مسئولیت پرداخت آن را بر عهده نگرفته است. این موضوع به این معناست که صادرکننده، مفاد مندرج در سفته را نپذیرفته و در نتیجه، دارنده سفته نمی تواند به آن استناد کند. سفته بدون امضا، از هر حیث، چه تجاری و چه عادی، کاملاً بی اعتبار است و راهی برای پیگیری حقوقی آن وجود ندارد.

یکی از مفاهیم مرتبط که اغلب با سفته بدون امضا اشتباه گرفته می شود، سفته سفید امضا است. در سفته سفید امضا، امضای صادرکننده وجود دارد اما سایر مندرجات مانند مبلغ، تاریخ سررسید یا نام گیرنده تکمیل نشده است. سفته سفید امضا، به لحاظ تجاری معتبر است، اما ریسک سوءاستفاده بسیار بالایی دارد و به دارنده این اختیار را می دهد که خود به تکمیل آن بپردازد، که می تواند برای صادرکننده عواقب جبران ناپذیری داشته باشد. بنابراین، عدم امضا سفته را کلاً بی اعتبار می کند، اما سفته سفید امضا معتبر است و باید با احتیاط فراوان مورد استفاده قرار گیرد.

خط خوردگی یا مخدوش شدن اساسی سفته

وضوح و صحت اطلاعات درج شده در سفته، از اهمیت بالایی برخوردار است. هرگونه خط خوردگی، دست کاری یا مخدوش شدن اساسی در متن سفته، می تواند به شدت بر اعتبار آن تأثیر بگذارد. هدف از این سخت گیری، جلوگیری از هرگونه تغییر یا تقلب در سند پس از صدور آن است. نظرات حقوقی در مورد حدود خط خوردگی که منجر به ابطال می شود، متفاوت است؛ برخی معتقدند تنها خط خوردگی های جزئی قابل چشم پوشی هستند، در حالی که برخی دیگر بر این باورند هرگونه تغییر در ارکان اصلی (مانند مبلغ، تاریخ سررسید یا نام گیرنده) اعتبار سفته را از بین می برد. اما آنچه مورد اتفاق است، این است که اگر خط خوردگی به حدی باشد که ابهام جدی ایجاد کند یا نشان دهنده دست کاری باشد، سفته بی اعتبار خواهد شد.

همواره توصیه می شود هنگام تکمیل سفته، نهایت دقت را به کار بگیرید و از هرگونه خط خوردگی یا پاک کردن و دوباره نویسی پرهیز کنید. در صورت بروز خطا، بهتر است سفته جدیدی تنظیم شود.

در عمل، خط خوردگی های مهم می تواند منجر به طرح دعوی و فرسایش زمان و هزینه شود. برای پرهیز از این وضعیت، بهترین راهکار این است که سفته را با دقت و با خودکاری که قابل پاک شدن نیست تکمیل کرده و از هرگونه اشتباهی در نوشتن خودداری کنید. اگر ناگزیر به خط زدن موردی شدید، حتماً با توافق طرفین و با امضای هر دو نفر در کنار خط خوردگی صورت گیرد، هرچند که حتی این راهکار نیز ممکن است در آینده چالش برانگیز باشد.

تغییر در متن سفته بدون رضایت صادرکننده

پس از آنکه سفته تکمیل و امضا شد، هرگونه تغییر در مفاد آن بدون رضایت صادرکننده، به منزله دست کاری در سند است و می تواند منجر به بی اعتبار شدن آن شود. این تغییر می تواند شامل دست کاری در تاریخ صدور، تاریخ سررسید، مبلغ سفته، نام گیرنده و یا هر بخش مهم دیگری باشد. قانونگذار این موضوع را به شدت مورد توجه قرار داده، زیرا تغییر غیرمجاز در متن یک سند تجاری، امنیت معاملات را به خطر می اندازد و زمینه را برای سوءاستفاده فراهم می کند.

آثار حقوقی چنین تغییری این است که ممکن است کل سفته باطل اعلام شود و یا حداقل بخش تغییر یافته، فاقد اعتبار گردد. در برخی موارد، حتی ممکن است برای شخصی که اقدام به دست کاری کرده، مسئولیت کیفری نیز ایجاد شود. بنابراین، همواره باید اطمینان حاصل شود که پس از صدور و امضای سفته، هیچ گونه دخل و تصرفی در متن آن صورت نمی گیرد. اگر به هر دلیلی نیاز به تغییر در یکی از مندرجات بود، این کار باید با توافق کامل و صریح هر دو طرف و ترجیحاً با تنظیم سفته ای جدید یا حداقل با تأیید و امضای مجدد هر دو طرف در کنار تغییرات صورت گیرد.

مواردی که سفته اعتبار تجاری خود را از دست می دهد (تبدیل به سند عادی یا عدم قابلیت وصول تجاری)

گاهی اوقات، سفته به دلیل فقدان ارکان اساسی، کاملاً بی اعتبار نمی شود، اما ویژگی های خاص تجاری خود را از دست می دهد و صرفاً به یک سند عادی تبدیل می گردد. این بدان معناست که دیگر نمی توان از امتیازات و سرعت پیگیری اسناد تجاری بهره مند شد، اما همچنان می توان آن را به عنوان مدرکی برای اثبات بدهی در مراجع قضایی مورد استفاده قرار داد. این تغییر وضعیت، به طور معمول، به دلیل عدم رعایت برخی رویه های قانونی یا انقضای مهلت های زمانی مشخص رخ می دهد.

عدم درج تاریخ سررسید

برخلاف تصور برخی، سفته ای که تاریخ سررسید در آن درج نشده باشد، کاملاً بی اعتبار نمی شود. در چنین حالتی، قانونگذار آن را به عنوان یک سفته عندالمطالبه تلقی می کند. یعنی دارنده سفته می تواند در هر زمانی که صلاح بداند، آن را به صادرکننده ارائه کرده و طلب خود را مطالبه کند. این وضعیت، در نگاه اول، ممکن است به نفع دارنده به نظر برسد، اما در واقع، برای صادرکننده بسیار خطرناک است. چرا که او همواره تحت فشار مطالبه ناگهانی قرار دارد و فرصت برنامه ریزی برای پرداخت را از دست می دهد.

برای دارنده نیز، عدم وجود تاریخ سررسید می تواند چالش برانگیز باشد؛ زیرا مهلت های قانونی واخواست و مرور زمان، از تاریخ سررسید آغاز می شوند. بدون سررسید مشخص، ابهاماتی در محاسبه این مهلت ها به وجود می آید، هرچند که معمولاً تاریخ مطالبه به عنوان مبنا قرار می گیرد. بنابراین، همواره توصیه می شود برای جلوگیری از ابهامات و خطرات احتمالی، تاریخ سررسید سفته به وضوح و با توافق طرفین درج شود.

گذشت مرور زمان (عدم طرح دعوی در موعد قانونی)

یکی از مهم ترین عواملی که سفته را از اعتبار تجاری خارج می کند، گذشت مرور زمان است. قانون تجارت برای اسناد تجاری مانند سفته، مهلت های مشخصی را برای اقامه دعوی پیش بینی کرده است. به عنوان مثال، در خصوص دعوای مطالبه وجه سفته علیه صادرکننده، مهلت قانونی معمولاً ۵ سال از تاریخ سررسید سفته است. اگر دارنده سفته در این مدت اقدام قانونی لازم را انجام ندهد، سفته اعتبار تجاری خود را از دست می دهد.

با این حال، از دست دادن اعتبار تجاری به معنای بی ارزش شدن کامل سفته نیست. در این حالت، سفته به عنوان یک سند عادی اثبات کننده بدهی همچنان معتبر است و دارنده می تواند از طریق مراجع قضایی، اما در قالب یک دعوای حقوقی عادی، نسبت به مطالبه وجه آن اقدام کند. تفاوت اصلی در این است که دیگر نمی توان از مزایای سرعت و سهولت پیگیری اسناد تجاری، مانند توقیف اموال بدون نیاز به تودیع خسارت احتمالی، بهره مند شد و فرآیند رسیدگی ممکن است طولانی تر باشد.

عدم واخواست سفته در موعد مقرر

واخواست (Protest)، یک اقدام حقوقی رسمی است که دارنده سفته در صورت عدم پرداخت وجه آن توسط صادرکننده در تاریخ سررسید، باید آن را انجام دهد. هدف از واخواست، اطلاع رسانی رسمی به صادرکننده و به ویژه ظهرنویسان (افرادی که سفته را پشت نویسی و منتقل کرده اند) و ضامنین آن ها، مبنی بر عدم پرداخت سفته است. مهلت واخواست معمولاً ۱۰ روز از تاریخ سررسید سفته است.

اگر دارنده سفته در مهلت قانونی اقدام به واخواست نکند، سفته اعتبار تجاری خود را در برابر ظهرنویسان و ضامنین آن ها از دست می دهد. به عبارت دیگر، دارنده دیگر نمی تواند از ظهرنویسان یا ضامنین آن ها مطالبه وجه کند و تنها حق رجوع به صادرکننده اصلی را خواهد داشت. این موضوع، به ویژه در سفته هایی که چندین بار پشت نویسی شده اند، از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا حقوق دارنده را در برابر اشخاص ثالث محدود می کند.

معدوم شدن (از بین رفتن) سفته

سفته یک سند فیزیکی است و نگهداری دقیق از آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در صورتی که سفته به هر دلیلی معدوم شود (یعنی از بین برود، پاره شود یا گم شود)، اثبات دعوی برای دارنده بسیار پیچیده و دشوار خواهد شد. از بین رفتن اصل سند، به معنای از بین رفتن اصلی ترین مدرک اثبات تعهد است و حتی اگر دارنده رونوشت یا عکسی از سفته داشته باشد، این مدارک به سختی می توانند جایگزین اصل سند شوند.

در چنین شرایطی، دارنده باید برای اثبات طلب خود، به شواهد و مدارک دیگری مانند شهادت شهود، اسناد عادی دیگر، یا اقرار صادرکننده متوسل شود که این فرآیند معمولاً زمان بر و دشوار است. برای جلوگیری از این مشکل، توصیه می شود سفته ها در محلی امن نگهدده شوند و در صورت لزوم، رونوشت یا تصویر واضحی از آن ها تهیه و در محلی مجزا نگهداری شود تا در صورت بروز حادثه، حداقل بتواند به عنوان قرینه ای برای اثبات اصل طلب مورد استفاده قرار گیرد.

نکات مهم برای جلوگیری از بی اعتبار شدن سفته

برای حفظ اعتبار سفته و جلوگیری از دردسرهای حقوقی و مالی، هم صادرکننده و هم دارنده باید نکات کلیدی را مد نظر قرار دهند. این نکات، نه تنها به حفظ حقوق طرفین کمک می کند، بلکه فرآیند معاملات را شفاف تر و مطمئن تر می سازد. تجربه نشان داده است که بسیاری از اختلافات مربوط به سفته، ریشه در بی دقتی یا عدم آگاهی از همین نکات به ظاهر ساده دارد. توجه به جزئیات می تواند آینده یک تعهد مالی را رقم بزند.

برای صادرکننده سفته

صادرکننده سفته، در واقع مسئولیت پرداخت مبلغ مندرج در آن را بر عهده می گیرد. بنابراین، باید با دقت و آگاهی کامل اقدام به صدور سفته کند تا از هرگونه سوءاستفاده یا تعهد مازاد بر قصد خود جلوگیری نماید. رعایت نکات زیر، به صادرکننده کمک می کند تا سفته ای معتبر و در عین حال امن را صادر کند:

• تکمیل دقیق و خوانا تمام فیلدها: از نوشتن ناخوانا و مبهم خودداری کنید. تمام قسمت ها از جمله تاریخ صدور، مبلغ به عدد و حروف، نام گیرنده و تاریخ سررسید را به وضوح تکمیل کنید.
• عدم صدور سفته سفید امضا یا بدون مبلغ: هرگز سفته ای را که فیلدهای مهم آن (مانند مبلغ) خالی است، امضا نکنید. این کار ریسک سوءاستفاده های جبران ناپذیر را به شدت افزایش می دهد.
• ذکر علت صدور سفته: در صورت امکان، در متن سفته یا پشت آن، به صراحت علت صدور را ذکر کنید (مثلاً بابت ضمانت حسن انجام کار یا بابت فاکتور شماره ۱۲۳). این کار، در صورت بروز اختلاف، به اثبات قصد شما کمک شایانی می کند.
• گرفتن رونوشت یا عکس از سفته های صادر شده: قبل از تحویل سفته، حتماً یک کپی یا عکس واضح از آن تهیه کنید. این مدرک پشتیبان می تواند در صورت گم شدن سفته اصلی یا هرگونه ابهام، بسیار کارآمد باشد.
• استفاده از خودکار غیرقابل پاک شدن: برای نوشتن سفته، از خودکاری استفاده کنید که جوهر آن ثابت و غیرقابل پاک شدن باشد تا از هرگونه دست کاری احتمالی جلوگیری شود.

برای دارنده سفته

دریافت کننده سفته نیز باید با هوشیاری کامل عمل کند. اعتبار سفته، ضامن حقوق دارنده است و بی توجهی به جزئیات می تواند به تضییع حقوق وی منجر شود. نکات زیر برای دارنده سفته حائز اهمیت است:

• بررسی دقیق سفته هنگام دریافت: قبل از قبول سفته، تمام مندرجات آن (مبلغ، امضا، تاریخ صدور و سررسید، نام گیرنده) را به دقت بررسی کنید تا از صحت و کامل بودن آن ها اطمینان حاصل کنید.
• نگهداری صحیح از سفته: سفته را در محلی امن و دور از عوامل تخریب کننده (مانند رطوبت، نور مستقیم خورشید) و حوادثی مانند گم شدن نگهداری کنید.
• واخواست به موقع در صورت عدم پرداخت: در صورت عدم پرداخت سفته در تاریخ سررسید، برای حفظ حقوق خود در برابر ظهرنویسان و ضامنین، حتماً در مهلت قانونی (۱۰ روز) اقدام به واخواست کنید.
• مشاوره حقوقی در موارد مشکوک: اگر در مورد اعتبار سفته یا نحوه تکمیل آن شک و ابهامی دارید، قبل از هر اقدامی با یک وکیل یا کارشناس حقوقی مشورت کنید. این مشورت می تواند از بروز مشکلات بزرگتر در آینده جلوگیری کند.
• ثبت اطلاعات سفته در یک دفترچه یا سیستم جداگانه: علاوه بر نگهداری اصل سفته، اطلاعات مهم آن مانند شماره سریال، مبلغ، تاریخ ها و طرفین را در جایی دیگر ثبت کنید.

سفته ضمانت: موارد خاص و نکات حقوقی

سفته اغلب نه تنها برای تضمین پرداخت وجه، بلکه به عنوان ضمانت در قراردادها نیز مورد استفاده قرار می گیرد، به ویژه در قراردادهای استخدامی یا پیمانکاری. سفته ضمانت، ماهیت حقوقی متفاوتی از سفته پرداخت دارد و رعایت نکات خاصی در تنظیم آن ضروری است تا از سوءاستفاده جلوگیری شود و تنها در شرایط معین شده قابل مطالبه باشد. در این بخش، به طور خاص به سفته ضمانت و نکات مرتبط با آن می پردازیم.

سفته برای ضمانت حسن انجام کار

یکی از رایج ترین کاربردهای سفته ضمانت، استفاده از آن به عنوان تضمین حسن انجام کار در استخدام ها است. کارفرما برای اطمینان از تعهد و مسئولیت پذیری کارمند، سفته ای را به عنوان ضمانت دریافت می کند تا در صورت بروز خسارت یا تخلف از سوی کارمند، بتواند از طریق آن اقدام کند. در این نوع سفته، بسیار مهم است که قید بابت ضمانت حسن انجام کار یا عبارت مشابهی در متن سفته یا پشت آن درج شود. عدم ذکر این قید، سفته را به سفته عادی تبدیل می کند و کارفرما ممکن است هر زمان که بخواهد، بدون اثبات تخلف، آن را مطالبه کند.

این قید، هدف اصلی سفته را مشخص کرده و آن را از حالت عندالمطالبه خارج می کند. به این ترتیب، کارفرما تنها در صورتی می تواند سفته را به اجرا بگذارد که ثابت کند کارمند به تعهدات خود عمل نکرده یا خسارتی وارد کرده است. این امر، نوعی امنیت برای کارمند نیز ایجاد می کند و از مطالبه بی جهت سفته جلوگیری می نماید. در واقع، سفته حسن انجام کار، بدون اثبات تخلف، بی اعتبار است.

نکات مهم در تکمیل سفته ضمانت

برای تنظیم یک سفته ضمانت معتبر و امن، لازم است به جزئیات بیشتری توجه شود. این نکات به هر دو طرف (صادرکننده و دارنده) کمک می کند تا از حقوق خود دفاع کرده و از ابهامات و سوءتفاهمات بعدی جلوگیری کنند:

1. ذکر دقیق عبارت بابت ضمانت حسن انجام کار: این عبارت باید به وضوح و بدون ابهام در متن سفته یا در قسمت پشت آن (توضیحات) نوشته شود.
2. امضا و اثر انگشت صادرکننده: همانند سفته های عادی، امضا و ترجیحاً اثر انگشت صادرکننده (کارمند) الزامی است.
3. مبلغ سفته: مبلغ سفته باید معین و مشخص باشد و معمولاً بر اساس توافق طرفین و میزان تعهد مورد ضمانت تعیین می شود.
4. تاریخ سررسید (اختیاری): در سفته ضمانت، تاریخ سررسید ممکن است درج نشود (که در این صورت عندالمطالبه خواهد بود) یا تاریخی بلندمدت تعیین شود. مهم است که طرفین در مورد تاریخ سررسید توافق داشته باشند.
5. بستن جلوی مبالغ و بخش های مهم: پس از درج مبلغ و سایر اطلاعات، با کشیدن خط تیره، جلوی فضاهای خالی را ببندید تا امکان اضافه کردن اطلاعات بعدی وجود نداشته باشد.
6. درج نام کارفرما به عنوان گیرنده: سفته باید به نام شخص حقوقی (شرکت) یا شخص حقیقی (مدیر) که کارفرما است، صادر شود.
7. ضمیمه کردن به قرارداد اصلی: بهتر است سفته ضمانت، به عنوان ضمیمه قرارداد اصلی استخدام یا پیمانکاری در نظر گرفته شود و شماره قرارداد یا اشاره ای به آن در متن سفته قید گردد.

تفاوت سفته با چک و سایر اسناد

سفته، چک و سایر اسناد تجاری، هرچند همگی ابزارهایی برای تسهیل معاملات مالی هستند، اما تفاوت های ماهوی و قانونی مهمی با یکدیگر دارند که شناخت آن ها برای هر شخص درگیر در مبادلات تجاری ضروری است. این تفاوت ها، بر نحوه استفاده، اعتبار، و پیگیری حقوقی آن ها تأثیر می گذارند. درک دقیق این تمایزها می تواند از بسیاری از مشکلات و سوءتفاهمات حقوقی جلوگیری کند.

سفته در مقایسه با چک

چک و سفته هر دو اسناد تجاری هستند، اما از جهات متعددی با هم تفاوت دارند:

• ماهیت اصلی: چک یک وسیله پرداخت است که به محض ارائه به بانک، باید وجه آن پرداخت شود. سفته یک سند تعهد پرداخت است که صادرکننده در تاریخ مشخصی متعهد به پرداخت می شود.
• جنبه کیفری: در صورت عدم پرداخت چک (برگشت خوردن)، صادرکننده در شرایط خاصی ممکن است با پیگیری کیفری مواجه شود. اما سفته صرفاً جنبه حقوقی دارد و عدم پرداخت آن منجر به مجازات کیفری نمی شود.
• محل صدور: چک حتماً باید بر روی دسته چک های بانکی صادر شود، در حالی که سفته را می توان از بانک ها یا حتی دکه های روزنامه فروشی خریداری کرد (گرچه توصیه می شود از بانک ها تهیه شود).
• مهلت واخواست: برای چک، گواهی عدم پرداخت از بانک در حکم واخواست است. برای سفته، واخواست باید به وسیله برگ مخصوص واخواست یا اظهارنامه رسمی صورت گیرد.
• طرفین: در چک معمولاً سه طرف (صادرکننده، گیرنده، بانک) وجود دارند، اما در سفته معمولاً دو طرف (صادرکننده، گیرنده) هستند.

با توجه به این تفاوت ها، انتخاب بین چک و سفته باید با توجه به نوع معامله، میزان ریسک پذیری و ترجیحات طرفین صورت گیرد. هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند که باید پیش از استفاده مورد بررسی قرار گیرند.

نکات تکمیلی و عملی در مورد سفته

در کنار ارکان قانونی و شرایط بی اعتباری سفته، برخی نکات عملی و تکمیلی وجود دارد که دانستن آن ها به شما در استفاده هوشمندانه تر و امن تر از این سند تجاری کمک می کند. این موارد از نحوه تهیه سفته تا چگونگی پیگیری حقوقی آن را شامل می شوند و برای هر کسی که قصد دارد وارد دنیای معاملات با سفته شود، لازم و ضروری است.

محل خرید سفته و اعتبار آن

سفته ها را می توان از دو منبع اصلی تهیه کرد: بانک ها و دکه های روزنامه فروشی. گرچه از هر دو محل می توان سفته خریداری کرد، اما توصیه اکید می شود که سفته های مورد نیاز خود را حتماً از بانک ها تهیه کنید. سفته های بانکی دارای شماره سریال و ویژگی های امنیتی مشخص هستند که اصالت آن ها را تضمین می کند.

سفته هایی که از دکه ها تهیه می شوند، ممکن است فاقد برخی از ویژگی های امنیتی باشند یا حتی در مواردی تقلبی از آب درآیند که این موضوع می تواند دردسرهای حقوقی فراوانی را برای صادرکننده و دارنده به وجود آورد. در گذشته، فروش سفته در دکه ها بسیار رایج بود، اما امروزه با افزایش آگاهی و بروز مشکلات، تمایل به خرید از بانک ها بیشتر شده است. برای خرید سفته از بانک ها، معمولاً ارائه کارت ملی کفایت می کند و می توانید بر اساس مبلغ مورد نیاز، سفته های با ارقام متفاوت را خریداری کنید.

تعیین قیمت سفته و محدودیت های آن

سفته ها دارای قیمت مشخصی هستند که بر اساس مبلغ اسمی آن ها تعیین می شود. این قیمت، در واقع هزینه تمبر مالیاتی سفته است که باید هنگام خرید پرداخت شود. قیمت سفته به صورت درصدی از ارزش اسمی آن (مثلاً نیم در هزار) محاسبه می شود و هر سال توسط مجلس شورای اسلامی تعیین و ابلاغ می گردد. به عنوان مثال، اگر برای هر یک میلیون تومان، ۵۰۰ تومان هزینه تمبر باشد، یک سفته ۲۰۰ میلیون تومانی، ۱۰۰ هزار تومان هزینه خواهد داشت.

این قیمت گذاری، سقف مبلغی را که می توان در آن سفته نوشت نیز تعیین می کند. یعنی نمی توان در یک سفته ۲۰۰ میلیون تومانی، مبلغی بیش از ۲۰۰ میلیون تومان درج کرد و اگر این کار صورت گیرد، تنها تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان اعتبار خواهد داشت. بنابراین، هنگام خرید سفته، باید به مبلغ اسمی درج شده روی آن دقت کنید تا با نیاز شما مطابقت داشته باشد. این محدودیت ها تضمین می کند که هر سفته، در چهارچوب قانونی مشخصی مورد استفاده قرار گیرد.

پیگیری قضایی سفته بی اعتبار شده به عنوان سند عادی

همانطور که پیشتر گفته شد، در برخی موارد سفته اعتبار تجاری خود را از دست می دهد (مانند گذشت مرور زمان یا عدم واخواست)، اما به کلی فاقد ارزش نمی شود. در این حالت، سفته به عنوان یک سند عادی اثبات کننده بدهی همچنان قابل استناد است. یعنی دارنده می تواند از طریق دادگاه حقوقی، مطالبه وجه آن را مطرح کند، اما دیگر از مزایای اسناد تجاری مانند امکان توقیف اموال سریع و بدون تودیع خسارت احتمالی برخوردار نخواهد بود.

برای پیگیری سفته بی اعتبار شده به عنوان سند عادی، دارنده باید دادخواستی به طرفیت صادرکننده (و در صورت وجود، ظهرنویسان و ضامنین) تقدیم کند و طلب خود را اثبات نماید. در این فرآیند، سفته به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی محسوب می شود و قاضی با توجه به سایر مدارک و شواهد، رأی مقتضی را صادر می کند. این مسیر، معمولاً زمان برتر از پیگیری تجاری سفته است و نیازمند جمع آوری ادله و مستندات بیشتری است. بنابراین، توصیه می شود هرگز اجازه ندهید سفته شما به این وضعیت دچار شود و همیشه اعتبار تجاری آن را حفظ کنید.

در پایان، باید تأکید کرد که سفته ابزاری قدرتمند و کارآمد در دنیای مبادلات مالی است، اما قدرت آن تنها در گرو آگاهی و دقت در تنظیم و نگهداری آن است. بی توجهی به جزئیات قانونی و رویه های صحیح، می تواند این سند باارزش را به برگی بی اثر تبدیل کرده و خسارات جبران ناپذیری را به بار آورد. بنابراین، قبل از صدور یا دریافت هر سفته ای، از اعتبار و صحت آن اطمینان حاصل کنید و در صورت نیاز، از مشاوره حقوقی متخصصین این حوزه بهره مند شوید. آگاهی، بهترین سپر در برابر مشکلات حقوقی احتمالی است و به شما کمک می کند تا با اطمینان خاطر بیشتری در معاملات خود گام بردارید و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنید.