تأثیر اکوسیستم فضایی بر آینده بشر

به گزارش خبرگزاری اکسیبو، فناوری فضایی به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی ما تبدیل شده است. از سوی دیگر، رقابت‌های سیاسی و پیشرفت‌های فناوری باعث شده که بحث مسکونی‌سازی سیاراتی، چون مریخ دوباره داغ شود. اگر این تلاش‌ها به نتیجه رسند، زندگی انسان برای همیشه تغییر خواهد کرد.

 اکنون اکوسیستم فضایی محدود به سازمان‌های دولتی یا سازمان‌های علمی نیست. این حوزه به یک صنعت پویا و چندوجهی تبدیل شده که تأثیرات گسترده‌ای بر ارتباطات، کشاورزی، صنایع نظامی و بسیاری از بخش‌های دیگر دارد. با پیشرفت فناوری و دسترسی آسان‌تر به فضا، تأثیر آن بر سیستم‌های زمینی بیشتر خواهد شد و تلاش برای افزایش حضور انسان در ماورای جو زمین، آینده را شکل خواهد داد. اگر اکوسیستم فضایی ناگهان ناپدید شود، سیستم‌های بی‌شماری در زمین از بین می‌روند.

اکوسیستم فضایی چیست؟

اکوسیستم فضایی فقط یک چیز نیست؛ بلکه شامل شبکه‌ای از هر موجودیت و فناوری است که در فضا دخیل است. زمانی که حدود ۷۰ سال پیش در اوج جنگ سرد اکوسیستم فضایی آغاز شد، نسبتاً ساده بود؛ ناسا در یک طرف و برنامه فضایی شوروی در طرف دیگر قرار داشت. اما با گذشت زمان، بازیگران بیشتری به این عرصه پیوستند. ماهواره‌ها به سرعت کاربرد‌های خود را در زمینه‌های ناوبری، ارتباطات، نظارت بر زمین نشان دادند و این امر توجه ارتش‌ها و شرکت‌های مخابراتی را جلب کرد. فناوری‌های بی‌شماری که برای فضا توسعه یافته‌اند، مانند پنل‌های خورشیدی و کشاورزی عمودی، صنایع مختلفی را در متحول کردند. کشور‌های بیشتری آژانس‌های فضایی تأسیس کردند، به ویژه چین که اکنون به یک ابرقدرت فضایی تبدیل شده است. در یک یا دو دهه گذشته، موج جدیدی از شرکت‌های خصوصی به این عرصه وارد شدند؛ پیشرفت‌های فناوری و کاهش هزینه‌های پرتاب که آنها به ارمغان آوردند، فضا را بیشتر از قبل در دسترس قرار داد.

فناوری و کاربرد‌های ماهواره‌ای

یافتن یک حوزه مربوط به صنعت زمینی که به نوعی با ماهواره‌ها در ارتباط نباشد، دشوار است. مجموعه‌های ناوبری دولتی، مانند جی‌پی‌اس ایالات متحده یا بایدو چین، توسط ارتش‌ها و گردشگران استفاده می‌شوند. سیگنال‌های تلویزیونی از ماهواره‌های بزرگ که در مدار زمین هستند، منتقل می‌شوند. برخی از ماهواره‌های نظارت بر زمین (مانند ماهواره‌های ناسا) سلامت محصولات و تغییرات اقلیم را زیر نظر دارند؛ برخی دیگر مناطق درگیری را رصد یا حرکات دشمن را دنبال می‌کنند؛ و برخی دیگر بر روی مخازن نفت یا فعالیت‌های کارخانه‌ها نظارت دارند تا قیمت سهام را پیش‌بینی کنند.

رونق تجاری فضا پای شرکت‌های جدید و مدرن با فناوری‌های جذاب‌تر را به این این حوزه باز کرد. به عنوان مثال، مجموعه استارلینک شرکت بزرگ اسپیس‌ایکس که اینترنت پرسرعت را به هر نقطه‌ای از جهان ارسال می‌کند. این شرکت همچنین شروع به پرتاب ماهواره‌هایی کرده است که خدمات کامل تلفن همراه و اتصال به اینترنت را فراهم می‌کنند. شرکت‌های جدید نظارت بر زمین مانند Planet Labs، Maxar و Spire Global داده‌های ماهواره‌ای را بیشتر از قبل در دسترس عموم قرار داده‌اند. در همین حال، با افزایش تهدید زباله‌های فضایی و ماهواره‌های قدیمی، شرکت‌هایی مانند Astroscale در حال توسعه روش‌هایی برای تعمیر یا از مدار خارج کردن آنها هستند.

 اکتشاف و تحقیقات فضایی

اگرچه بشر از سال ۱۹۷۲ از مدار زمین خارج نشده، اما سازمان‌هایی مثل ناسا و سازمان فضایی ملی چین (CNSA) به طور مرتب کاوشگر‌های رباتیک را به اعماق فضا می‌فرستند. نمونه‌های اخیر شامل مأموریت‌های چانگ‌ئی چین، فضاپیمای سایکی ناسا و تلسکوپ جیمز وب هستند. همچنین در مدار زمین تحقیقات علمی زیادی انجام می‌شود؛ تلسکوپ‌هایی مثل هابل، چاندرا و تس از اعماق جهان عکس‌برداری می‌کنند و فضانوردان در ایستگاه فضایی بین‌المللی و ایستگاه تیانگونگ چین، اثرات گرانش کم بر گیاهان، ماهی‌ها و بدن انسان را در فضا بررسی می‌کنند. فناوری‌های توسعه‌یافته برای اکتشافات فضایی، زندگی و صنایع روی زمین را نیز متحول کرده‌اند: از پیشرفت در پنل‌های خورشیدی و دستگاه‌های تنظیم‌کننده ضربان قلب گرفته تا سیستم‌های جست‌وجو و نجات. ناسا در سال ۲۰۱۲ تخمین زد که فناوری‌هایش جان ۴۴۴،۰۰۰ نفر را نجات داده است.

آینده اکتشافات انسانی

اگر به گفته‌های آینده‌نگرانی مثل ایلان ماسک (مدیرعامل اسپیس‌ایکس) باور داشته باشید، فضا عامل تعیین‌کننده‌ای در بقای بشریت است. او اغلب استدلال می‌کند که ایجاد یک کلونی روی مریخ می‌تواند در صورت وقوع فاجعه‌ای روی زمین، بشریت را از انقراض نجات دهد.

اکنون انسان‌ها دوباره در مرکز اکتشافات فضایی قرار گرفته‌اند. ناسا و CNSA در نظر دارند تا پایان این دهه انسان‌ها را روی ماه فرود آورند، که ناسا در این مسیر از شرکت‌های خصوصی کمک می‌گیرد. این تلاش‌ها منجر به افزایش توجه صنعت فضایی به اعماق فضا شده و فناوری‌های جدید توسعه یافتند. این فناوری‌ها شامل فرودگر‌های باری شرکت‌هایی مثل Intuitive Machines و Astrobotic یا فرودگر‌های سرنشین‌دار شرکت‌هایی مثل اسپیس‌ایکس و بلو اوریجین می‌شوند. اسپیس‌ایکس هدف نهایی خود را ایجاد یک کلونی روی مریخ اعلام کرده، در حالی که بلو اوریجین به دنبال ساخت ایستگاه‌های فضایی عظیمی است که صنایع مختلف و میلیون‌ها نفرسرنشین را در خود جای دهند.

در همین حال، شرکت‌هایی مثل بلو اوریجین با همکاری سیرااسپیس و چند شرکت دیگر از جمله آکسیم، ویجر و ایرباس قصد دارند طی دهه آینده اولین ایستگاه‌های فضایی تجاری را به مدار بفرستند.

گردشگری فضایی

ایستگاه‌های فضایی آینده نه تن‌ها برای ناسا و سازمان‌های مشابه کاربرد خواهند داشت، بلکه می‌توانند به عنوان هتل‌های فضایی نیز استفاده شوند. کاهش هزینه‌های پرتاب باعث شده گردشگری فضایی به یک امکان واقعی تبدیل شود، اما این تجربه همچنان بسیار گران است. مثلاً اسپیس‌ایکس می‌تواند شما را با هزینه‌ای حدود ۲۰۰ میلیون دلار به مدار زمین ببرد؛ این مبلغ را جرد آیزاکمن میلیاردر معروف برای مأموریت Inspiration۴ در سال ۲۰۲۱ پرداخت کرد. این مأموریت اولین پرواز تماماً غیرنظامی بود که با همکاری اسپیس‌ایکس انجام شد. آیزاکمن و تیمش اخیراً اولین مأموریت برنامه خصوصی پولاریس را انجام دادند و دو پرواز دیگر نیز با اسپیس‌ایکس رزرو کرده‌اند؛ یکی با فضاپیمای دراگون و دیگری با استارشیپ. همچنین اسپیس‌ایکس با شرکت آکسیم همکاری دارد تا اقامت در ایستگاه فضایی بین‌المللی را برای گردشگران ترتیب دهد.

نقش اکوسیستم فضایی در آینده پیچیده‌تر از قبل خواهد بود. از یک سو، این صنعت کشور‌های جهان را بیش از هر زمان دیگری به هم متصل کرده؛ از سوی دیگر، رقابت‌ها و ضعف‌های زمینی را برجسته‌تر کرده است، مانند رقابت بین آمریکا و چین یا تمایل انسان‌ها به رها کردن زباله در هر جایی که می‌روند. با پیشرفت صنعت فضایی، این الگو‌ها نیز تغییر خواهند کرد. در مدار زمین، این تغییرات از هم‌اکنون در حال وقوع هستند. برای مثال، کاهش موانع دسترسی به مدار نه تنها وضعیت تجاری آن را تقویت کرده، بلکه جنبه نظامی آن را نیز افزایش داده است؛ آمریکا و چین اکنون در حال توسعه سلاح‌هایی هستند که می‌توانند ماهواره‌های یکدیگر را مختل کرده و از ماهواره‌های خود دفاع کنند.

با این حال، پرواز‌های مداری نیاز به ماه‌ها یا حتی سال‌ها آموزش دارند. برای کسانی که زمان یا پول کمتری دارند، خدمات زیرمداری شرکت‌هایی مثل ویرجین گلکتیک و بلو اوریجین گزینه‌های مناسب‌تری هستند؛ هزینه پروازبا این شرکت‌ها به ترتیب ۶۵۰ هزار دلار و حدود ۱.۲۵ میلیون دلار است. برای گزینه‌ای کم‌خرجتر در مدار‌های پایینتر، شرکت‌هایی مثل اسپیس‌پرسپکتیو و وُرلدویو قصد دارند گردشگران را با بالن‌های استراتوسفری به لبه فضا ببرند.

استخراج منابع فضایی

صنعت فضایی تجاری به پروژه‌های عجیب و جالبی مثل استخراج منابع از سیارک‌ها یا ماه منجر شده است. اگر برنامه‌های اکتشافی درست پیش بروند، این منابع بسیار ضروری خواهند بود. یکی از این پروژه‌ها، استارتاپ Astroforge است که قصد دارد فلزات گران‌بها را از سیارک‌ها استخراج کند. همچنین شرکت Blue Origin پروژه‌ای به نام Blue Alchemist دارد که خاک ماه را به نوعی پنل خورشیدی تبدیل می‌کند. استارتاپ دیگری به نام Interlune، که توسط دو کارمند سابق بلو اوریجین تأسیس شده، به دنبال استخراج هلیوم-۳ از ماه است؛ ماده‌ای که می‌تواند برای تولید انرژی از طریق همجوشی هسته‌ای بسیار مهم باشد. چین نیز از طریق برنامه فضایی دولتی خود به دنبال این عنصر ارزشمند است.

تأثیر اقتصادی اکوسیستم فضایی

ارزش صنعت فضایی در سال ۲۰۲۳ حدود ۶۳۰ میلیارد دلار بود، اما از آنجا که این صنعت تقریباً با تمام صنایع روی زمین ارتباط دارد، تأثیر واقعی اقتصادی آن بسیار بیشتر است. به‌عنوان مثال، سیستم GPS از دهه ۱۹۸۰ که برای استفاده غیرنظامی در دسترس عموم قرار گرفت، تا سال ۲۰۱۹ حدود ۱.۴ تریلیون دلار سود اقتصادی ایجاد کرده است.

علاوه بر این، صنعت فضایی حتی بدون خروج از زمین نیز می‌تواند باعث رونق اقتصادی شود. پروژه‌هایی مثل برنامه آرتمیس ناسا یا برنامه آریان‌گروپ اروپا که مسئول ساخت موشک‌های آریان است، اگرچه پرتاب‌های زیادی انجام نمی‌دهد، اما هزاران نفر را در آمریکا و اروپا به کار مشغول کرده‌اند. گاهی اوقات، شغل‌هایی که این پروژه‌ها ایجاد می‌کنند، از پروژه‌ها ارزشمندتر هستند.

چالش‌های پیش روی اکوسیستم فضایی

فضا با چالش‌های فنی و مالی آشکاری همراه است – به هر حال، این حوزه وابسته به “علوم موشکی” است –، اما این چالش‌ها کمترین مشکلات آن هستند. یکی از مشکلات بزرگ‌تر، زنجیره تأمین است. تقاضای روزافزون برای تولید سریع و انبوه ماهواره‌ها با زنجیره‌های تأمین سنتی صنعت فضایی در تضاد است. این مشکل با تأثیرات همه‌گیری کرونا و جنگ اوکراین، که عرضه فلزات گران‌بها و سیستم‌های پیشران ماهواره‌ها را محدود کرد، تشدید شده است. علاوه بر این، نگرانی‌های مالی و مقرراتی – به‌ویژه در اروپا – می‌توانند پیشرفت را کندتر کرده و برخی پروژه‌ها را از همگام شدن با سرعت بالای پیشرفت صنعت بازدارند. حتی اگر چیزی به مدار برسد، مشکل رو به رشد زباله‌های فضایی وجود دارد که با پرتاب هزاران ماهواره جدید بدتر خواهد شد.

اکوسیستم فضایی چگونه آینده ما را شکل می‌دهد؟

اگر به گفته‌های آینده‌نگرانی مثل ایلان ماسک (مدیرعامل اسپیس‌ایکس) باور داشته باشید، فضا عامل تعیین‌کننده‌ای در بقای بشریت است. او اغلب استدلال می‌کند که ایجاد یک کلونی روی مریخ می‌تواند در صورت وقوع فاجعه‌ای روی زمین، بشریت را از انقراض نجات دهد.

اما نقش اکوسیستم فضایی در آینده ما پیچیده‌تر از این است. از یک سو، این صنعت کشور‌های جهان را بیش از هر زمان دیگری به هم متصل کرده؛ از سوی دیگر، رقابت‌ها و ضعف‌های زمینی را برجسته‌تر کرده است، مانند رقابت بین آمریکا و چین یا تمایل انسان‌ها به رها کردن زباله در هر جایی که می‌روند. با پیشرفت صنعت فضایی، این الگو‌ها نیز تغییر خواهند کرد. در مدار زمین، این تغییرات از هم‌اکنون در حال وقوع هستند. برای مثال، کاهش موانع دسترسی به مدار نه تنها وضعیت تجاری آن را تقویت کرده، بلکه جنبه نظامی آن را نیز افزایش داده است؛ آمریکا و چین اکنون در حال توسعه سلاح‌هایی هستند که می‌توانند ماهواره‌های یکدیگر را مختل کرده و از ماهواره‌های خود دفاع کنند.

با توجه به اینکه هر دو کشور اکنون به ماه و فراتر از آن چشم دوخته‌اند، این عادت‌ها احتمالاً ادامه خواهند یافت. البته این مأموریت‌ها ممکن است مزایایی نیز به همراه داشته باشند؛ مثلاً دستیابی به دانش بیشتر درباره جهان یا دسترسی به هلیوم-۳. اما همان‌طور که در مدار زمین دیده می‌شود، وعده‌های بشریت با نقص‌های زیادی همراه است. رقابت زمینی آمریکا و چین از هم‌اکنون به برنامه‌های قمری آنها سرایت کرده است. بنابراین، در حالی که اکوسیستم فضایی ممکن است شکل آینده را تغییر دهد، ماهیت آن را تغییر نخواهد داد: ماهیتی که به طرز عجیبی، کاملاً وابسته به بشریت است.