خلاصه کتاب پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی ( نویسنده حسن نراقی )

کتاب «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» اثر حسن نراقی، پژوهشی عمیق در خصوص ویژگی ها و مشکلات فرهنگی و اجتماعی مردم ایران است که از طریق مجموعه ای از مقالات و مصاحبه ها، ریشه های آسیب های اجتماعی را در بستر رفتارها و خُلقیات فردی و جمعی بازکاوی می کند. این اثر ادامه ای تحلیلی و بسط یافته بر مباحث مطرح شده در کتاب پرطرفدار «جامعه شناسی خودمانی (چرا درمانده ایم؟)» به شمار می آید.

اندیشه و نوشته های حسن نراقی از دیرباز تاکنون دریچه ای رو به خودشناسی جمعی برای ایرانیان گشوده است. او با زبانی صریح و بی پرده، به آسیب شناسی خُلق و خوی ایرانی می پردازد و ریشه های بسیاری از مشکلات اجتماعی را نه تنها در ساختارهای بیرونی، بلکه در درون عادت ها و نگرش های ما جستجو می کند. «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» نیز با همین رویکرد، خواننده را به سفری درون نگرانه دعوت می کند تا با لایه های پنهان فرهنگ و رفتار اجتماعی خودمان آشنا شود.

حسن نراقی: جامعه شناس و منتقد صریح

حسن نراقی (۱۳۲۲-۱۳۹۹)، پژوهشگر، نویسنده و جامعه شناس برجسته ایرانی، چهره ای شناخته شده در عرصه آسیب شناسی اجتماعی به شمار می رود. او در کاشان متولد شد و سالیان درازی از عمر خود را به مطالعه و تحلیل مسائل جامعه ایران اختصاص داد. شهرت اصلی نراقی، بیش از هر چیز، با انتشار کتاب «جامعه شناسی خودمانی (چرا درمانده ایم؟)» آغاز شد؛ اثری که به دلیل رویکرد جسورانه و زبان صریحش، به سرعت مورد استقبال گسترده مخاطبان قرار گرفت و جایگاه ویژه ای در ادبیات اجتماعی ایران پیدا کرد.

سبک نگارش نراقی منحصر به فرد است. او با وجود تسلط بر مبانی جامعه شناسی، از به کارگیری اصطلاحات پیچیده و خشک دانشگاهی پرهیز می کند و زبان نوشته هایش را ساده، صریح، بی پرده و به قول خودش «خودمانی» نگه می دارد. این ویژگی به او امکان می دهد تا با طیف وسیعی از مخاطبان، از دانشجویان و پژوهشگران گرفته تا عموم مردم، ارتباطی عمیق و مؤثر برقرار کند. نراقی نه تنها به توصیف مشکلات می پردازد، بلکه همواره با نگاهی آسیب شناسانه، به ریشه یابی و شناسایی دلایل اصلی این معضلات نیز توجه دارد.

جایگاه نراقی در ادبیات آسیب شناسی اجتماعی ایران، به عنوان یک منتقد مردم گرا، بسیار پررنگ است. او با جسارت تمام، انگشت روی نقاط ضعف فرهنگی و رفتاری ایرانیان می گذارد و با طرح پرسش هایی بنیادین، خواننده را به تفکر و خودانتقادی دعوت می کند. آثار او، از جمله «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی»، نه تنها یک تحلیل اجتماعی، بلکه یک تلنگر فرهنگی برای بیداری و مسئولیت پذیری فردی و جمعی به حساب می آیند.

چرا «پی نکته ها»؟: از کتاب تا مقالات و مصاحبه ها

پس از موفقیت چشم گیر و استقبال وسیع از کتاب «جامعه شناسی خودمانی (چرا درمانده ایم؟)»، حسن نراقی متوجه نیاز جامعه به بسط و ادامه مباحث مطرح شده در آن اثر شد. «جامعه شناسی خودمانی» یک جرقه بود، اما ابعاد مشکلات و پیچیدگی های جامعه ایرانی فراتر از آن بود که در یک کتاب گنجانده شود. از این رو، نراقی تصمیم گرفت تا دیدگاه ها و تحلیل های خود را از طریق مقالات و مصاحبه های منتشر شده در نشریات مختلف ادامه دهد.

کتاب «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» در واقع مجموعه همین مقالات و مصاحبه ها است که با کمی ویرایش و بازنگری، گردآوری شده اند. این کتاب ادامه ای منطقی بر اثر پیشین او محسوب می شود؛ زیرا تمامی مطالب آن حول محور اصلی نقد و آسیب شناسی خُلق و خوی ایرانی می چرخند و همان رویکرد انتقادی و درون نگرانه نراقی را حفظ می کنند. هر مقاله یا مصاحبه در این مجموعه، پنجره ای جدید به یکی از جنبه های رفتاری یا معضلات اجتماعی ایران می گشاید و تحلیل های عمیق و در عین حال قابل فهمی از آن ها ارائه می دهد.

انتشار این مجموعه نشان دهنده استمرار دغدغه نراقی برای خودشناسی جمعی و تلاش بی وقفه اش برای روشن گری درباره ریشه های «درماندگی» مورد اشاره اش است. این کتاب به خواننده این امکان را می دهد که با زوایای بیشتری از تفکر نراقی آشنا شود و درک جامع تری از نقدهای او به دست آورد، نقدهایی که در بستر زمان نیز همچنان تازه و پرکاربرد باقی مانده اند.

ساختار کلی کتاب «پی نکته ها»

کتاب «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» از یک مقدمه و دو بخش اصلی تشکیل شده است: «مقاله ها» و «مصاحبه ها». این تقسیم بندی ساختاری منطقی به کتاب می بخشد و به خواننده کمک می کند تا سیر فکری و تحلیلی نراقی را در قالب های مختلف دنبال کند.

بخش اول: مقاله ها
این بخش شامل مجموعه ای از مقالات مستقل است که پیش تر در نشریات معتبر به چاپ رسیده اند. هر مقاله به یک موضوع خاص از آسیب های اجتماعی و فرهنگی ایرانیان می پردازد و نراقی در آن ها با رویکردی تحلیلی و آسیب شناسانه، ریشه های مشکلات را واکاوی می کند. تنوع موضوعی در این بخش، گستردگی دیدگاه های نراقی را نشان می دهد و از مسائل فرهنگی گرفته تا چالش های اقتصادی و اجتماعی را در بر می گیرد. مقالات این بخش، هر یک به مثابه یک پژوهش کوچک، دیدگاه های نراقی را با جزئیات بیشتر و استدلال های محکم تر بیان می کنند.

بخش دوم: مصاحبه ها
در این بخش، مجموعه مصاحبه هایی از حسن نراقی گردآوری شده است که در آن ها وی به پرسش هایی درباره دیدگاه هایش، کتاب «جامعه شناسی خودمانی» و مسائل روز جامعه ایران پاسخ داده است. قالب مصاحبه به نراقی این امکان را می دهد که با زبانی گفتگومحور و گاه صریح تر، به تبیین و بسط ایده های خود بپردازد. این مصاحبه ها فرصتی برای خواننده فراهم می آورند تا نگاهی مستقیم به ذهن و استدلال های نویسنده داشته باشد و به نوعی، پشت صحنه افکار او را مشاهده کند. این بخش غالباً شامل بحث های چالشی تر و حتی راهکارهایی است که نراقی برای برون رفت از مشکلات ارائه می دهد.

این ساختار دوگانه، «پی نکته ها» را به اثری جامع تبدیل می کند که هم عمق تحلیل های مقالات را در خود جای داده و هم صراحت و پویایی گفتگویی مصاحبه ها را ارائه می دهد. این ترکیب به خواننده کمک می کند تا با زوایای گوناگون اندیشه های نراقی آشنا شود و پیوستگی رویکرد او را در طول زمان درک کند.

خلاصه مقالات کلیدی: ریشه یابی مشکلات از نگاه نراقی

در بخش مقالات کتاب «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی»، حسن نراقی به کاوش عمیق در ابعاد مختلف فرهنگ و رفتار ایرانی می پردازد و با دیدگاهی آسیب شناسانه، ریشه های مشکلات را از دل عادت ها و نگرش ها بیرون می کشد. در ادامه به خلاصه ای از مهم ترین مقالات این بخش اشاره می شود:

کتاب و کتاب نخوانی ایرانی

نراقی در این مقاله، به ریشه های عدم تمایل به مطالعه در جامعه ایرانی می پردازد و آن را نه تنها یک معضل فرهنگی، بلکه یک عامل بازدارنده در مسیر پیشرفت می داند. او نقش نهادهایی چون آموزش و پرورش، رسانه و حتی خانواده را در شکل گیری این عادت مذموم بررسی می کند و از جایگاه حاشیه ای کتاب در فرهنگ عمومی ایران انتقاد می کند. این بخش تلنگری است به همه ما که چگونه خود را از منبع اصلی دانش و آگاهی محروم ساخته ایم.

بررسی فرهنگ اعتراض و شجاعت اخلاقی ما

در این مقاله، نراقی به تحلیل دلایل ضعف فرهنگ اعتراض مدنی و فقدان شجاعت فردی و جمعی برای بیان حقایق و پذیرش مسئولیت می پردازد. او معتقد است که جامعه ایرانی اغلب در برابر ظلم و خطا، به جای اعتراض سازنده، سکوت می کند یا به راه های غیرمستقیم متوسل می شود. این بخش به ما نشان می دهد که چگونه ترس از قضاوت یا پیامدهای اجتماعی می تواند مانع از شکل گیری یک جامعه پویا و مسئولیت پذیر شود.

تضادهای طبقاتی در ایران و شوق ویرانگری

نراقی در این بخش، شکاف های عمیق طبقاتی و پیامدهای مخرب آن را در جامعه ایرانی به چالش می کشد. او این تضادها را عاملی برای بروز رفتارهایی نظیر میل به تخریب می داند، رفتارهایی که گاه به میراث فرهنگی یا سرمایه های ملی نیز لطمه می زند. این مقاله به ما می آموزد که بی عدالتی چگونه می تواند بذر خشم و تخریب را در دل جامعه بکارد و چطور همبستگی اجتماعی را خدشه دار کند.

در نگاه نراقی، مشکلات جامعه ایرانی اغلب نتیجه یک دور باطل از عدم مسئولیت پذیری فردی، فقدان فرهنگ اعتراض مدنی و گرایش به انکار است که ریشه های عمیقی در خُلقیات تاریخی و فرهنگی دارد.

جزم اندیشی یا دگماتیسم ما و سراب دموکراسی

این مقاله به بررسی نفوذ تفکر خشک و غیرانعطاف پذیر (دگماتیسم) در جامعه می پردازد و نشان می دهد که چگونه این نوع تفکر، مانعی بزرگ در مسیر دستیابی به دموکراسی واقعی و گفتگوی سازنده است. نراقی تاکید می کند که دگماتیسم نه تنها تفکر انتقادی را از بین می برد، بلکه مانع از پذیرش دیدگاه های متفاوت و حرکت به سوی پیشرفت می شود.

پا به پای داستان اعتیاد و انفجار جمعیت

نراقی در این بخش با نگاهی جامعه شناسانه، به ریشه ها و پیامدهای دو معضل بزرگ اجتماعی ایران، یعنی اعتیاد و چالش های ناشی از رشد بی رویه جمعیت می پردازد. او این مسائل را نه فقط به عنوان پدیده های منفرد، بلکه به عنوان نتایج پیچیده آسیب های ساختاری و فرهنگی جامعه تحلیل می کند. این بخش به ما یادآوری می کند که چگونه غفلت از این مسائل می تواند آینده جامعه را تحت تأثیر قرار دهد.

با حاشا کردن که درست نمی شود! و داستان تکراری مهاجرین

نراقی در این مقاله، به تحلیل فرهنگ انکار و عدم پذیرش مشکلات در جامعه ایرانی می پردازد. او معتقد است که تا زمانی که مشکلات به درستی شناخته و پذیرفته نشوند، راهی برای حل آن ها وجود نخواهد داشت. او این فرهنگ انکار را با پدیده مهاجرت (فرار مغزها و نیروی کار) گره می زند و مهاجرت را یکی از نتایج آسیب های اجتماعی و فرهنگی می داند. این بخش به ما نشان می دهد که چگونه انکار می تواند به از دست دادن سرمایه های انسانی یک ملت منجر شود و چقدر پذیرش واقعیت برای یافتن راه حل ضروری است.

نکات برجسته مصاحبه های کتاب: گفتگویی صریح با نویسنده

بخش مصاحبه های کتاب «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی»، فرصتی را فراهم می آورد تا خواننده به صورت مستقیم با دیدگاه ها و تفکرات حسن نراقی در قالب گفتگو آشنا شود. این مصاحبه ها، غالباً با لحنی صریح و بی پرده، به موضوعاتی می پردازند که تکمیل کننده مباحث مطرح شده در بخش مقالات هستند. در ادامه به مهم ترین نکات برجسته این مصاحبه ها اشاره می شود:

انتقاد خیلی سخت مورد پذیرش قرار می گیرد و موج خودانتقادی!

نراقی در این مصاحبه به چالش های پذیرش نقد در جامعه ایرانی می پردازد و تأکید می کند که فرهنگ ما چندان روی خوشی به انتقاد، به ویژه نقد از درون، نشان نمی دهد. او معتقد است که برای رشد و اصلاح، آغاز یک موج خودانتقادی در سطح فردی و جمعی امری حیاتی است. این بخش به ما نشان می دهد که تا چه اندازه مقاومت در برابر نقد سازنده می تواند مانع از پیشرفت و بالندگی شود و چگونه خودانتقادی می تواند راهگشا باشد.

از کجا آغاز کنیم؟ و قول می دهم که در هیچ انقلاب دیگری شرکت نخواهم کرد

شاید یکی از مهم ترین بخش های این مصاحبه ها، ارائه راهکارها و دیدگاه های نراقی برای تغییر باشد. او با تأکید بر اصلاح از درون افراد و جوامع کوچک، به جای تکیه بر تغییرات بنیادین و خشونت آمیز (انقلاب ها)، راهی عملی تر و پایدارتر را پیشنهاد می دهد. این دیدگاه از تجربه تاریخی نراقی نشأت گرفته و بیانگر نگاه واقع بینانه او به مسیرهای تغییر در جامعه است.

این مصاحبه ها به خواننده احساس همراهی بیشتری با نویسنده می دهند و فرصتی برای شنیدن دغدغه ها و راه حل های او از زبان خودش را فراهم می کنند. نراقی در این گفتگوها، نه تنها به آسیب شناسی می پردازد، بلکه بارقه هایی از امید و مسیرهای ممکن برای عبور از مشکلات را نیز به نمایش می گذارد.

ویژگی های سبک و رویکرد حسن نراقی در «پی نکته ها»

سبک و رویکرد حسن نراقی در «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» مجموعه ویژگی هایی دارد که این کتاب را نه تنها خواندنی، بلکه تأثیرگذار و ملموس می سازد. او با درک عمیق از مخاطب فارسی زبان، شیوه ای را در پیش می گیرد که به قلب موضوعات می زند و خواننده را به تفکر وا می دارد.

زبان ساده و عامه فهم

یکی از بارزترین ویژگی های نوشته های نراقی، استفاده نکردن از اصطلاحات پیچیده و خشک جامعه شناختی است. او با زبانی روان و قابل فهم برای عموم مردم می نویسد تا طیف وسیع تری از مخاطبان بتوانند با مفاهیم ارتباط برقرار کنند. این سادگی نه به معنای سطحی نگری، بلکه به معنای انتقال مؤثر و کارآمد پیام است.

صراحت و بی تعارفی

نراقی در بیان نقایص و مشکلات جامعه، شجاعت و بی تعارفی کم نظیری دارد. او بدون ملاحظه کاری و پرده پوشی، انگشت روی نقاط حساس می گذارد و حقایق تلخ را بیان می کند. این صراحت، گاهی آزاردهنده است، اما برای آغاز یک خودانتقادی واقعی، ضروری به نظر می رسد.

مسئولیت پذیری فردی و جمعی

محور اصلی بسیاری از تحلیل های نراقی، تأکید بر این نکته است که بخش عمده ای از مشکلات ریشه در رفتارها، تصمیمات و خُلقیات خود مردم دارد. او مسئولیت پذیری را تنها محدود به ساختارها یا حکومت ها نمی داند، بلکه سهم فردی و جمعی هر شهروند را در شکل گیری و تداوم مشکلات پررنگ می سازد. این دیدگاه برای خواننده نوعی مسئولیت شخصی در قبال جامعه خود ایجاد می کند.

نگاه آسیب شناسانه و تشخیصی

نراقی صرفاً به توصیف مشکلات نمی پردازد؛ بلکه تمرکز اصلی او بر ریشه یابی و شناسایی دلایل و عوامل پدیدآورنده مشکلات است. او مانند یک پزشک، ابتدا بیماری را تشخیص می دهد و سپس به دنبال ریشه های آن می گردد. این رویکرد تشخیصی، به خواننده کمک می کند تا درک عمیق تری از پدیده ها داشته باشد و از سطح ظواهر عبور کند.

استفاده از مثال ها و آمار

برای ملموس تر کردن مباحث و اثبات ادعاهای خود، نراقی اغلب از مثال های عینی و در صورت لزوم از آمار و ارقام کمک می گیرد. این شیوه، نه تنها اعتبار نوشته های او را افزایش می دهد، بلکه باعث می شود مفاهیم انتزاعی به واقعیت های قابل لمس برای خواننده تبدیل شوند و درک و پذیرش آن ها آسان تر شود.

این ویژگی ها در کنار هم، «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» را به اثری تبدیل کرده است که نه تنها اطلاعات ارزشمندی ارائه می دهد، بلکه خواننده را به تأمل، خودانتقادی و در نهایت، به اقدام برای تغییر دعوت می کند.

چرا باید «پی نکته ها» را خواند؟ (اهمیت و پیام اصلی کتاب)

«پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» تنها یک کتاب نیست؛ یک آینه است که حسن نراقی آن را پیش روی جامعه ایرانی گرفته تا هر کس خودش را در آن ببیند. اهمیت خواندن این کتاب فراتر از کسب اطلاعات صرف است و به درک عمیق تر از خود و جامعه ای که در آن زندگی می کنیم، منجر می شود.

ارائه بینش هایی عمیق برای درک بهتر خُلق و خو، فرهنگ و عادات اجتماعی ایرانیان

این کتاب به خواننده کمک می کند تا لایه های پنهان رفتارها و عادت های جمعی را بشناسد. از چرایی کم خوانی تا دلایل ضعف در انتقادپذیری، نراقی با تحلیل های خود، به مخاطب بصیرتی می بخشد که از سطح ظواهر فراتر رود و به ریشه های فرهنگی و تاریخی مشکلات پی ببرد. این بینش ها، گویی دریچه هایی تازه به روی ذهن خواننده می گشایند و او را در مسیر خودشناسی اجتماعی یاری می کنند.

دعوت به تفکر انتقادی و خودانتقادی به عنوان گام اول برای هرگونه تغییر سازنده

پیام اصلی نراقی در سراسر کتاب، لزوم آغاز فرآیند خودانتقادی است. او معتقد است تا زمانی که افراد و جامعه نتوانند با صداقت به نقاط ضعف خود اذعان کنند، هیچ تغییر سازنده ای رخ نخواهد داد. این کتاب، با طرح پرسش های چالش برانگیز، خواننده را به تفکر درباره سهم خود در مشکلات وادار می کند و این اولین گام برای حرکت به سمت بهبود است.

تاکید بر نقش فردی در ایجاد و حل مشکلات اجتماعی

برخلاف بسیاری از تحلیل هایی که تنها بر ساختارهای کلان متمرکز هستند، نراقی به کرات بر مسئولیت فردی تأکید می کند. او معتقد است که جامعه از مجموع افراد تشکیل شده و تغییر از کوچک ترین واحد، یعنی خود ما، آغاز می شود. این دیدگاه به خواننده احساس توانمندی و مسئولیت می دهد و او را از انفعال خارج می سازد.

رهنمودی برای آغاز اصلاحات از درون جامعه

«پی نکته ها» تنها به نقد بسنده نمی کند، بلکه به نوعی راهنمایی برای آغاز اصلاحات از درون جامعه است. نراقی به جای تجویزهای انقلابی یا از بیرون، بر اصلاح تدریجی و ریشه ای از طریق تغییر نگرش ها و رفتارهای فردی و گروهی تأکید می کند. این رویکرد، مسیری پایدارتر و عملی تر را برای پیشرفت نشان می دهد.

خواندن «پی نکته ها» تجربه ای روشنگرانه است که به ما یادآوری می کند مشکلات جامعه تنها ناشی از عوامل بیرونی نیستند و بخش بزرگی از راه حل ها در گرو تغییر نگرش و رفتار خود ما قرار دارد.

ارزش تاریخی و جامعه شناختی کتاب به عنوان آینه ای از مشکلات یک دوره خاص

این کتاب نه تنها در زمان انتشار خود، بلکه در گذر سال ها همچنان به عنوان یک سند معتبر جامعه شناختی باقی مانده است. نراقی در این اثر، تصویری دقیق از مسائل و چالش های یک دوره خاص از جامعه ایرانی ارائه می دهد که بسیاری از آن ها در اشکال گوناگون، همچنان ادامه دارند. بنابراین، مطالعه آن برای دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی و تاریخ معاصر ایران نیز بسیار ارزشمند است.

در نهایت، «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» به خواننده کمک می کند تا با نگاهی تازه و خودآگاه تر، به مسائل پیرامونش بنگرد و گام هایی هرچند کوچک اما مؤثر برای بهبود وضعیت بردارد. این کتاب به ما می آموزد که خودشناسی جمعی، اولین قدم برای ساختن آینده ای بهتر است.

نتیجه گیری: بازخوانی یک تلنگر جامعه شناختی

«پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» اثر حسن نراقی، بیش از یک کتاب، یک تلنگر جامعه شناختی برای هر ایرانی است. این اثر که در ادامه و بسط مباحث «جامعه شناسی خودمانی (چرا درمانده ایم؟)» به نگارش درآمده، با جمع آوری مقالات و مصاحبه های روشنگر نراقی، تصویری جامع و بی پرده از خُلقیات، عادت ها و آسیب های اجتماعی ایرانیان ارائه می دهد.

در سراسر کتاب، نراقی با زبانی ساده، صریح و بدون تکلف های رایج در متون جامعه شناختی، به ریشه یابی معضلاتی چون کتاب نخوانی، ضعف فرهنگ اعتراض، جزم اندیشی، تضادهای طبقاتی، اعتیاد و پدیده مهاجرت می پردازد. او با شجاعت تمام، انگشت بر نقاط ضعف خودمان می گذارد و مسئولیت اصلی را نه تنها متوجه ساختارهای بیرونی، بلکه بیش از آن بر دوش رفتارهای فردی و جمعی خود مردم می داند. پیام اصلی این کتاب، دعوت به یک موج خودانتقادی و پذیرش واقعیت هاست؛ زیرا به باور نراقی، تا زمانی که مشکلات انکار شوند یا تنها به گردن دیگران انداخته شوند، راهی برای حل آن ها گشوده نخواهد شد.

این کتاب، نه تنها به عنوان یک منبع ارزشمند برای دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی کاربرد دارد، بلکه به عنوان آینه ای برای عموم مردم عمل می کند تا به خودشناسی اجتماعی برسند و با چشمی بازتر به مسائل جامعه خود بنگرند. تحلیل های نراقی در این اثر، حتی پس از سال ها، همچنان تازه و مرتبط با مسائل روز جامعه ایران به نظر می رسند و نشان دهنده بینش عمیق او به فرهنگ و هویت ایرانی است.

در نهایت، مطالعه «پی نکته هایی بر جامعه شناسی خودمانی» تجربه ای است که خواننده را به تأمل وامی دارد و او را به سوی برداشتن گام هایی برای اصلاح از درون، سوق می دهد. حسن نراقی در این کتاب، نقش یک دوست دلسوز اما صریح را ایفا می کند که با طرح سؤالات بنیادین، ما را به بازنگری در خود و جامعه مان دعوت می کند. این اثر یادآوری می کند که مسیر تغییر و پیشرفت، از خودشناسی و پذیرش مسئولیت آغاز می شود و با شجاعت در مواجهه با واقعیت ها ادامه می یابد.